Ufahamu

Ufahamu: Kuwa Jasusi wa Maneno!

Mambo vipi mwanafunzi bora! Karibu katika somo letu la leo. Umewahi kumwona jasusi (detective) kwenye filamu? Anatafuta vidokezo, anaunganisha habari, na mwishowe anafumbua fumbo. Katika Kiswahili, unapofanya Ufahamu, wewe ndiye jasusi na kifungu (passage) unachosoma ndicho eneo la tukio. Kazi yako ni kutafuta vidokezo vilivyofichwa ndani ya maneno na kujibu maswali kwa usahihi. Tuko pamoja? Twende kazi!

Image Suggestion: [An energetic and curious young Kenyan student, wearing a school uniform, holding a large magnifying glass over an open Kiswahili book. The book's pages have glowing Swahili words. The background is a classroom with charts on the wall. The style should be a vibrant, colorful cartoon.]

Ufahamu ni Nini Hasa?

Kusoma ufahamu si kusoma maneno tu kama kasuku. Ni safari ya kuelewa kwa undani kile mwandishi anachojaribu kusema. Ni kuelewa:

• Kiini (The Main Idea): Hadithi hii inahusu nini hasa?
• Wahusika (The Characters): Ni akina nani, na wana tabia gani?
• Mazingira (The Setting): Hadithi inatendeka wapi na lini?
• Ujumbe (The Message): Mwandishi anataka tujifunze nini?

Fikiria hivi: Unaposoma ujumbe kwenye simu kutoka kwa rafiki yako anayesema, "Nimefika town, niko na njaa mbaya," huelewi tu maneno hayo. Unaelewa hisia zake (ana njaa!), unajua anataka msaada (labda mkutane akale), na unajua eneo (mjini). Hiyo ndiyo ufahamu!

Mbinu za Ushindi: Hatua 4 za Kuwa Bingwa wa Ufahamu

Ili kufanikiwa, fuata hatua hizi rahisi. Fikiria kama ni ramani ya kumtafuta mshindi!

1. Soma Mara ya Kwanza (Kupata Picha Kubwa): Isome hadithi haraka haraka. Usijali kuhusu maneno magumu. Lengo hapa ni kupata wazo la jumla. Inahusu nini? Soko? Shule? Mnyama?
2. Soma Maswali: Sasa, kabla ya kurudi kwenye kifungu, soma maswali YOTE. Hii inakupa 'misheni'. Sasa unajua ni vidokezo gani unavyotafuta.
3. Soma Mara ya Pili (Kusaka Vidokezo): Rudi kwenye kifungu. Sasa soma polepole. Chora mstari chini ya sehemu unazofikiri zina majibu ya maswali uliyosoma. Hapa ndipo ujasusi hasa unafanyika!
4. Jibu Maswali: Kwa kutumia vidokezo ulivyopata, anza kujibu maswali. Hakikisha unajibu kile hasa swali linauliza.

Hapa kuna mchoro rahisi wa kukusaidia kukumbuka mtiririko huu:

   +---------------------------+
   | 1. Soma Kifungu (Haraka)  |
   +-------------+-------------+
                 |
                 v
   +---------------------------+
   | 2. Soma MASWALI Yote      |
   +-------------+-------------+
                 |
                 v
   +---------------------------+
   | 3. Soma Kifungu (Polepole)|
   |     (Tafuta Majibu)       |
   +-------------+-------------+
                 |
                 v
   +---------------------------+
   | 4. Jibu Maswali           |
   +---------------------------+

Aina za Maswali na Jinsi ya Kuyakabili

Maswali ya ufahamu huja kwa ladha tofauti, kama vile chapati na maharagwe, au ugali na sukuma wiki. Tujue aina zake:

• Maswali ya Moja kwa Moja: Haya ndiyo rahisi zaidi. Jibu lake limeandikwa waziwazi kwenye kifungu. Mfano: "Mama alienda wapi?" Kifungu kitasema, "Mama alienda sokoni."
• Maswali ya Mleo (Inference): Haya yanahitaji ufikirie kidogo. Jibu halipo waziwazi. Unatumia vidokezo kwenye kifungu kufikia hitimisho. Mfano: Swali: "Kwa nini unafikiri Asha alikuwa na furaha?" Kifungu: "Asha alirukaruka huku akiimba wimbo." Jibu: Alikuwa na furaha kwa sababu watu wenye furaha ndio huimba na kurukaruka.
• Maswali ya Msamiati: Haya yanakuuliza maana ya neno fulani kama lilivyotumika kwenye kifungu. Mfano: "Neno 'bila shaka' lina maana gani?" Ni lazima usome sentensi iliyotumia neno hilo ili upate maana sahihi.
• Maswali ya Maoni: Hapa unaulizwa mtazamo wako. "Je, unakubaliana na kitendo cha Juma? Fafanua." Hapa hakuna jibu la 'ndiyo' au 'hapana' tu. Lazima utoe maoni yako na uunge mkono kwa ushahidi kutoka kwenye kifungu.

Tufanye Mazoezi Pamoja!

Hebu tusome kifungu hiki kifupi na tujibu maswali yanayofuata.

Kila Jumamosi, Baraka huamka alfajiri na mapema. Yeye humsaidia mama yake kuandaa mboga za kupeleka sokoni. Baraka hupenda sana kazi hii kwa sababu anajua pesa watakazopata zitasaidia kununua vitabu vyake vya shule. Anapofika sokoni, kelele za wachuuzi na harufu ya matunda mabichi humchangamsha. Ingawa kazi ni ngumu, Baraka huifanya kwa furifuri, akijua inajenga mustakabali wake.

Maswali:

1. Baraka huenda sokoni siku gani? (Swali la Moja kwa Moja)
2. Kwa nini Baraka anapenda kazi ya kumsaidia mama yake? (Swali la Mleo)
3. Neno 'furifuri' lina maana gani kulingana na kifungu? (Swali la Msamiati)

Majibu na Maelezo:

1. Jibu: Baraka huenda sokoni kila Jumamosi.
   Ushahidi: Sentensi ya kwanza inasema, "Kila Jumamosi, Baraka huamka..."
2. Jibu: Anapenda kazi hii kwa sababu anajua itamsaidia kupata pesa za kununua vitabu vya shule, na pia anafurahia mazingira ya soko.
   Ushahidi: Kifungu kinataja "pesa...zitasaidia kununua vitabu" na "kelele...na harufu...humchangamsha."
3. Jibu: Neno 'furifuri' lina maana ya kufanya kitu kwa haraka na kwa bidii.
   Ushahidi: Kifungu kinasema anafanya kazi ngumu kwa furifuri, ikimaanisha anafanya kwa haraka ili imalizike na kwa sababu ana lengo (mustakabali wake).

Image Suggestion: [A colorful illustration of a bustling open-air market in Kenya. A young boy (Baraka) is cheerfully helping his mother arrange vegetables like sukuma wiki and tomatoes on a stall. There are other vendors and customers in the background, creating a lively atmosphere.]

Kanuni ya Dhahabu ya Kujibu

Kumbuka kanuni hii muhimu unapojibu maswali. Usinakili sentensi nzima kutoka kwenye kifungu! Hiyo inaonyesha uvivu. Badala yake, tumia kanuni hii:

Jibu lako = Kidokezo kutoka Kifunguni + Maneno yako mwenyewe

Hii inaonyesha kuwa umesoma na KUELEWA. Inaonyesha wewe ni jasusi stadi, si kasuku!

Hitimisho

Hongera sana kwa kufika mwisho wa somo hili! Sasa una mbinu na zana zote za kuwa bingwa wa ufahamu. Kumbuka, kama mchezo wowote, kadiri unavyofanya mazoezi, ndivyo unavyokuwa bora zaidi. Soma kila kitu unachopata—gazeti, kitabu cha hadithi, hata maelezo kwenye pakiti ya unga! Kila kusoma ni mazoezi.

Wewe ni mwerevu, unaweza, na utafaulu! Endelea na bidii hiyo hiyo!

Ufahamu: Zaidi ya Kusoma Maneno - Fungua Ubongo Wako!

Mwanafunzi mpendwa, karibu kwenye somo letu la leo! Umewahi kusikiliza wimbo kwa lugha usiyoielewa? Bila shaka, unaweza kufurahia mdundo na sauti, lakini ujumbe na maana nzima inakupita. Hivyo ndivyo ilivyo kusoma bila ufahamu. Ni kama kuona maneno lakini kutoelewa hadithi inayosemwa. Somo hili litakupa funguo za kufungua maana iliyofichika katika maandishi na kukufanya mtaalamu wa kujibu maswali ya ufahamu katika mtihani wowote!

Image Suggestion: [A vibrant, high-resolution photo of a diverse group of Kenyan high school students sitting under a large acacia tree. They are smiling and actively discussing a Kiswahili novel. One student is pointing at a page, while others listen intently. The school uniform is visible, and the background shows a typical Kenyan school compound.]

Ufahamu ni Nini Hasa?

Ufahamu ni uwezo wa kusoma kifungu, kukielewa, kukifasiri na kukichambua ili kupata maana ya juu juu na ile ya ndani. Sio tu kujua maana ya kila neno, bali ni kuunganisha mawazo yote na kupata picha kamili. Fikiria ni kama kazi ya upelelezi; mwandishi anakuachia vidokezo (maneno), na kazi yako ni kuviunganisha na kutatua fumbo!

Nguzo kuu za Ufahamu ni:

• Kusoma: Kupitisha macho yako kwenye maandishi.
• Kuelewa (Maana ya Juu): Kujua nini hasa kinatokea. Kwa mfano, "Juma alikimbia."
• Kufasiri (Maana ya Ndani): Kuelewa kwa nini kinatokea na hisia zilizopo. Kwa nini Juma alikimbia? Je, alikuwa anachelewa, anaogopa, au anafanya mazoezi?
• Kuchambua: Kuangalia mbinu za mwandishi, maudhui, na mtazamo wake.

Mbinu za Ushindi: Jinsi ya Kukabili Kifungu cha Ufahamu

Kama vile mwanariadha anavyohitaji mbinu za kushinda mbio, nawe unahitaji mkakati wa kushinda ufahamu. Huu hapa ndio mpango wa hatua nne ambao haufeli kamwe!

Hebu tuone mchoro huu rahisi:

   +---------------------------+
   |    ANZA: Pata Kifungu    |
   +-------------+-------------+
                 |
                 v
   +---------------------------+
   | (1) SOMA KWA HARAKA       |  ==> Lengo: Pata wazo kuu la kifungu.
   +-------------+-------------+
                 |
                 v
   +---------------------------+
   | (2) SOMA MASWALI          |  ==> Lengo: Jua unachotafuta.
   +-------------+-------------+
                 |
                 v
   +---------------------------+
   | (3) SOMA KWA MAKINI       |  ==> Lengo: Tafuta na upigie mstari majibu.
   +-------------+-------------+
                 |
                 v
   +---------------------------+
   | (4) JIBU KWA UKAMILIFU    |  ==> Lengo: Andika majibu kwa sentensi kamili.
   +-------------+-------------+
                 |
                 v
   +---------------------------+
   |     MALIZA: Hongera!      |
   +---------------------------+

Aina za Maswali na Jinsi ya Kuyajibu

Katika mtihani wa KCSE, utakutana na aina tofauti za maswali. Hebu tuzichambue:

1. Maswali ya Moja kwa Moja: Haya ni yale ambayo majibu yake yanapatikana moja kwa moja kwenye kifungu.

   Mfano: "Kifungu kinasema Amina alikwenda sokoni siku gani?" Jibu litakuwa limetajwa waziwazi.

2. Maswali ya Msamiati: Utaulizwa maana ya neno au nahau kama ilivyotumika kwenye kifungu.

   Mfano: "Neno 'kuzubaa' limetumika kwa maana gani katika aya ya pili?" Lazima utoe maana kulingana na muktadha wa sentensi, sio tu maana ya kamusi.

3. Maswali ya Maoni/Mtazamo: Hapa unahitajika kutoa maoni yako, lakini lazima uyajenge juu ya ushahidi kutoka kwenye kifungu.

   Mfano: "Kwa maoni yako, je, mhusika alifanya uamuzi sahihi? Tetea jibu lako." Anza kwa "Ndiyo" au "Hapana", kisha eleza "kwa sababu..." ukitumia mifano kutoka kwenye hadithi.

4. Maswali ya Muhtasari: Hili ni swali la kufupisha aya au kifungu kizima kwa idadi maalum ya maneno. Hapa, unahitaji kutambua mawazo makuu na kuyaandika upya kwa maneno yako mwenyewe, bila kubadilisha maana.

   Hebu tuone "formula" ya kuhesabu maneno:

   
   # KANUNI YA MUHTASARI
   1. Tafuta hoja kuu katika kifungu (kwa kawaida 4-6).
   2. Andika kila hoja kwa sentensi fupi.
   3. Unganisha sentensi ukitumia viunganishi (k.m., 'kisha', 'baadaye', 'aidha').
   4. Hesabu maneno. Hakikisha hayazidi idadi uliyopewa.
   5. Andika jibu lako katika aya moja endelevu.
       

Tufanye Mfano Pamoja

Hebu tusome kifungu hiki kidogo:

Barabara ya Jogoo ilikuwa imefurika magari asubuhi ile ya Jumatatu. Kelele za honi na sauti za makanga zilitawala hewa. Wanja, akiwa amebeba mkoba wake mzito uliojaa vitabu, alijitahidi kusukuma na kupenya katikati ya umati ili apate matatu ya kwenda shuleni. Alihofia kuchelewa na kukosa mtihani muhimu wa kwanza. Ghafla, mvua kubwa ilianza kunyesha, na kumfanya alowane chapachapa. Hata hivyo, Wanja hakukata tamaa; alijua elimu ndiyo ufunguo wa maisha yake ya baadaye.

Maswali:

1. Wanja alikuwa akienda wapi asubuhi hiyo? (Alama 1)
2. Ni changamoto gani mbili alizokumbana nazo? (Alama 2)
3. Eleza maana ya "kulowana chapachapa" kama ilivyotumika. (Alama 2)

Uchambuzi na Majibu Sahihi:

SWALI 1: Wanja alikuwa akienda wapi?
USHAHIDI: "...apate matatu ya kwenda shuleni."
JIBU KAMILI: Wanja alikuwa akienda shuleni asubuhi hiyo.

SWALI 2: Changamoto mbili alizokumbana nazo?
USHAHIDI 1: "...alijitahidi kusukuma na kupenya katikati ya umati..."
USHAHIDI 2: "Ghafla, mvua kubwa ilianza kunyesha..."
JIBU KAMILI: Changamoto mbili alizokumbana nazo ni msongamano mkubwa wa watu na kunyeshewa na mvua kubwa.

SWALI 3: Maana ya "kulowana chapachapa"?
MUKTADHA: Mvua kubwa ilianza kunyesha ghafla.
MAANA: Kunyesha kabisa au kupata maji mwili mzima.
JIBU KAMILI: "Kulowana chapachapa" inamaanisha kuwa mwili wake wote ulijaa maji kutokana na mvua.

Image Suggestion: [An artistic, slightly dramatic illustration of a determined Kenyan student (like Wanja) in uniform, standing in the rain at a busy Nairobi bus stop. Matatus are visible in the background. The student is clutching a school bag, looking forward with a resolute expression, symbolizing resilience.]

Makosa ya Kuepuka!

• Kujibu kwa Neno Moja: DAIMA jibu kwa sentensi kamili. Badala ya "Shuleni", andika "Wanja alikuwa akienda shuleni."
• Kunakili Kifungu Kizima: Toa jibu linalohitajika tu. Kunakili aya nzima kunaonyesha kuwa haujaelewa swali.
• Kutumia Sheng': Tumia Kiswahili sanifu isipokuwa swali linakutaka ufafanue maana ya neno la sheng' lililotumika kwenye kifungu.
• Kupuuza Idadi ya Alama: Swali la alama 2 linahitaji hoja mbili. Swali la alama 1 linahitaji hoja moja. Alama ni kidokezo!

Hitimisho

Hongera kwa kufika mwisho wa somo hili! Sasa una silaha zote unazohitaji ili kuwa bingwa wa ufahamu. Kumbuka, ufahamu ni kama misuli; kadiri unavyoifanyisha mazoezi, ndivyo inavyozidi kuwa na nguvu. Usisubiri hadi mtihani. Anza leo! Soma makala gazetini, hadithi fupi, au hata maelezo yaliyoandikwa nyuma ya bidhaa dukani na ujiulize maswali. Kila la kheri katika safari yako ya kielimu!

Ufahamu: Fumbo la Kufumbua Maandishi!

Mambo vipi mwanafunzi bora! Karibu katika somo letu la leo. Umewahi kusikiliza hadithi kutoka kwa bibi au babu? Au labda kutazama filamu kali ya humu nchini? Jambo la maana sio tu kusikia maneno au kuona picha, bali ni kuelewa kinachoendelea. Hiyo ndiyo maana halisi ya UFAHAMU. Ni kama kuwa na ufunguo wa kufungua sanduku la hazina lililojaa maarifa na hadithi za kusisimua. Tuko pamoja? Tuanze safari!

Sehemu ya 1: Ufahamu ni Nini Hasa?

Kwa lugha rahisi, ufahamu ni uwezo wa kusoma kifungu cha habari (au kusikiliza) na kuelewa maana ya maneno, sentensi, na hasa ujumbe mzima unaowasilishwa. Sio tu kusoma maneno kama kasuku, bali ni kuchimba na kupata maana iliyofichika.

Kwa nini Ufahamu ni muhimu sana?

• Mitihani (KCSE!): Sehemu hii hubeba alama nyingi sana. Ukiimudu, umeshajihakikishia alama za kutosha!
• Maisha ya Kila Siku: Unahitaji kuelewa maagizo kwenye dawa, kusoma ishara barabarani, au kuelewa mkataba wa kununua simu.
• Burudani: Inakusaidia kufurahia hadithi, riwaya, na mashairi kwa kuelewa undani wake.
• Kujua Mambo: Unapata uwezo wa kusoma gazeti au blogu na kuelewa kinachoendelea nchini na duniani.

Fikiria hivi: Ufahamu ni kama miwani. Bila miwani, maandishi yanaweza kuonekana kama ukungu, lakini ukiyavaa, kila neno linakuwa wazi na unaona picha kamili!

Sehemu ya 2: Mbinu za Ushindi!

Ili uwe bingwa wa ufahamu, unahitaji mbinu maalum. Hizi hapa ni hatua za kufuata kila unapokutana na kifungu cha ufahamu.

Hatua ya 1: Soma kwa Mara ya Kwanza (Kama Tai Angani)

Soma kifungu chote haraka ili kupata wazo kuu. Hapa unataka kujua, "Habari hii inahusu nini hasa?" Usihangaike na maneno magumu bado. Pata tu picha ya jumla, kama vile tai anavyoona shamba lote kutoka juu.

Hatua ya 2: Soma kwa Mara ya Pili (Kama Fisi Mjanja)

Sasa, rudi na usome tena, lakini polepole na kwa makini. Piga mstari chini ya majina ya watu, maeneo, tarehe, na hoja kuu katika kila aya. Hapa ndipo unachimba kwa undani kupata "nyama" ya habari.

 ASCII DIAGRAM: Kuvunja Fungu la Habari

 [ KIFUNGU KIZIMA CHA HABARI ]
            |
            V
 ------------------------------
 |           |                |
 V           V                V
[Aya ya 1]  [Aya ya 2]       [Aya ya 3]
 |           |                |
 V           V                V
[Hoja Kuu] [Hoja Kuu]      [Hoja Kuu]

Hatua ya 3: Chunguza Maswali (Kuwa Mpelelezi)

Kabla ya kujibu, soma maswali yote kwanza. Hii itakusaidia kujua ni taarifa gani unahitaji kuitafuta hasa kwenye kifungu. Maswali ya ufahamu huwa ya aina tofauti:

• Maswali ya Moja kwa Moja: Majibu yake hupatikana waziwazi kwenye kifungu. Mfano: "Juma alinunua nini sokoni?"
• Maswali ya Maana: Utaulizwa maana ya neno au kifungu fulani kama lilivyotumika katika habari.
• Maswali ya Kutoa Maoni/Mawazo: Haya yanahitaji ufikirie zaidi. Mfano: "Kwa maoni yako, kwa nini Amina alifanya uamuzi huo?" Jibu lako lazima litokane na ushahidi kutoka kwenye habari.
• Swali la Kichwa cha Habari: Utaulizwa kupendekeza kichwa cha habari kinachofaa zaidi kwa kifungu kile.

Image Suggestion: Picha ya mwanafunzi wa Kenya mwenye umri wa miaka 15 akiwa ameketi kwenye dawati, ameshika kalamu na karatasi. Anatazama kifungu cha habari kwa umakini mkubwa, huku kioo cha upelelezi (magnifying glass) kikiwa juu ya neno moja, kuashiria uchunguzi wa kina. Mtindo wa picha uwe wa kuchora na wenye rangi angavu.

Sehemu ya 3: "Formula" ya Kujibu Maswali Kikamilifu

Kujibu maswali ya ufahamu kuna "formula" yake ili kupata alama zote. Hebu tuifuate hatua kwa hatua:

FORMULA YA JIBU BORA (FJB):

Hatua ya 1: LIFAHAMU SWALI
   - Soma swali kwa makini. Piga mstari chini ya neno muhimu la swali (k.m., Nani, Nini, Kwa nini, Eleza).

Hatua ya 2: TAFUTA USHAHIDI
   - Rudi kwenye kifungu. Tafuta sentensi au sehemu inayotoa jibu la swali hilo.

Hatua ya 3: ANDIKA JIBU KWA SENTENSI KAMILI
   - Anza jibu lako kwa kutumia maneno ya swali. Hii inaonyesha unaelewa swali na unajibu moja kwa moja.
   - Mfano:
     Swali: Kwa nini Wanjiku alikimbia mbio?
     Jibu Dhaifu: Kwa sababu aliona nyoka.
     Jibu Bora: Wanjiku alikimbia mbio kwa sababu aliona nyoka.

Hatua ya 4: HAKIKI JIBU LAKO
   - Jiulize: "Je, jibu langu linajibu swali kikamilifu? Je, nimejibu kwa kutumia lugha sanifu na sahihi?"

Sehemu ya 4: Mfano Halisi wa Mazoezi

Hebu tutumie mbinu zetu kwenye kifungu hiki kifupi:

Kila siku asubuhi, Bwana Otieno huamka alfajiri na mapema na kuelekea shambani kwake. Shamba lake dogo, lililokuwa kando ya mto Nyando, lilikuwa na mazao ya aina mbalimbali. Alipenda sana kulima mahindi na maharagwe kwa sababu yalikuwa na soko zuri mjini Kisumu. Watoto wake, Akinyi na Omondi, walikuwa na jukumu la kumwagilia mimea kila jioni baada ya kutoka shuleni. Bwana Otieno aliamini kuwa bidii ndiyo nguzo ya mafanikio.

Maswali:

1. Bwana Otieno alikuwa akienda wapi kila asubuhi? (Alama 2)
2. Ni nani waliokuwa na jukumu la kumwagilia mimea? (Alama 2)
3. Eleza maana ya methali "bidii ndiyo nguzo ya mafanikio" kama ilivyotumika. (Alama 2)

Majibu (kwa kutumia formula yetu):

1. Jibu: Kila asubuhi, Bwana Otieno alikuwa akienda shambani kwake. (Hili ni jibu la moja kwa moja kutoka sentensi ya kwanza).
2. Jibu: Wanaokuwa na jukumu la kumwagilia mimea walikuwa ni watoto wake, Akinyi na Omondi. (Limetumia maneno ya swali na linataja wahusika wote).
3. Jibu: Maana ya methali "bidii ndiyo nguzo ya mafanikio" ni kuwa kufanya kazi kwa juhudi na bila kuchoka ndiyo njia pekee ya kupata ufanisi na maendeleo maishani. (Hili ni jibu la maana, linalohitaji ufafanuzi zaidi).

Image Suggestion: A vibrant digital painting of a rural Kenyan farm scene. Bwana Otieno, a middle-aged man in a work shirt, is tending to his maize plants. In the background, the Nyando river flows gently, and the sun is rising. The style should be warm and optimistic.

Sehemu ya 5: Kuhesabu Alama Zako!

Kwenye mtihani, kila alama ni muhimu. Usidharau swali la alama moja! Hivi ndivyo alama zinavyoweza kugawanywa:

MFANO WA UGAWANYAJI WA ALAMA (JUMLA: ALAMA 15)

===============================================
| SWALI                     | ALAMA ZINAZOWEZA KUPATIKANA        |
|---------------------------|------------------------------------|
| 1. Swali la moja kwa moja  | 2 (kwa jibu kamili)                |
| 2. Swali la moja kwa moja  | 2 (kwa kutaja wahusika wote)       |
| 3. Maana ya maneno (a,b,c) | 3 (alama 1 kwa kila neno)          |
| 4. Swali la maoni          | 2 (alama 1 kwa hoja, 1 kwa uthibitisho) |
| 5. Muhtasari wa kifungu   | 6 (alama 4 kwa hoja, 2 kwa lugha)  |
===============================================

LENGO: Kukusanya kila alama! Jibu kwa sentensi kamili ili usipoteze alama za urahisi.

Hitimisho: Wewe ni Bingwa Mtarajiwa!

Hongera kwa kufika mwisho wa somo hili! Sasa una mbinu na "formula" ya kushinda swali lolote la ufahamu. Kumbuka, ufahamu sio kipaji, ni ustadi. Kadri unavyofanya mazoezi mengi, ndivyo unavyokuwa bora zaidi. Chukuwa gazeti la Taifa Leo au kitabu cha hadithi, soma kifungu, na ujaribu kutumia mbinu hizi. Utaona tofauti kubwa! Kazi kwako sasa!